Umowa o dzieło jest rodzajem umowy cywilnoprawnej, czyli jednej z postaci czynności prawnej. Oznacza to, że prowadzi ona do powstania stosunku prawnego łączącego strony umowy. Umowa o dzieło, jak każda umowa cywilnoprawna, dochodzi do skutku przez określenie stron umowy oraz ich zgodne oświadczenie woli w określonej formie. Warto wspomnieć, że jedną z podstawowych zasad przy zawieraniu umów jest swoboda ich zawierania. Strony mają swobodę w kształtowaniu treści umowy oraz mogą decydować czy w ogóle umowę zawrzeć.
Umowa o dzieło jako forma zatrudnienia
Umowa o dzieło jest swego rodzaju formą zatrudnienia. Problematyka umowy o dzieło opisana jest w artykułach 627-646 Kodeksu cywilnego. Istotę tego pojęcia wyjaśnia już pierwszy z wyżej wymienionych artykułów. Art. 627 KC stanowi: „Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.” Mamy zatem dwie strony umowy: przyjmującego zamówienie oraz zamawiającego.
Przedmiotowo istotnym składnikiem umowy o dzieło jest zobowiązanie się przyjmującego zamówienie do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiającego do zapłaty wynagrodzenia. Jest to zatem umowa wzajemna. Kluczowe znaczenie ma tutaj pojęcie dzieła. Dziełem jest ostateczny rezultat przyjmującego zamówienie. Może nim być dowolna rzecz, utwór.
Umowa o dzieło w głównej mierze sprowadza się do wytworzenia określonych przedmiotów np. uszycie ubrania przez krawca, naprawa jakiegoś przedmiotu, remont domu, utworzenie witryny internetowej sporządzenie bilansu itp. Jednak dziełem może być również rezultat niematerialny np. nauczenie jakiejś umiejętności, przeszkolenie do zawodu. Ów rezultat winien być dokładnie określony w umowie, a jego osiągnięcie uważane za pewne.
Umowa o dzieło jako umowa dwustronnie zobowiązująca
Umowa o dzieło zalicza się do umów dwustronnie zobowiązujących. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest fakt, iż zamawiający i przyjmujący dysponują licznymi uprawnieniami, ale są też obciążeni pewnymi obowiązkami, których to treść odnosi się do charakteru przedmiotu danego świadczenia. Podczas regulacji uprawnień i obowiązków zawiera się m.in. fakt, że na wykonanie jakiegoś dzieła potrzeba pewnego czasu, w ciągu którego mogą zajść jakieś nieprzewidziane wydarzenia.
Najistotniejszy jest cel, jakiemu ma służyć wykonanie dzieła. Zamawiający ma interes w tym, żeby uzyskać rezultat, który odpowiada jego indywidualnym potrzebom. Dlatego ważna jest odpowiednia regulacja dotycząca wykonawstwa, jak również odpowiednia ochrona, gdyby jakość dzieła okazała się niewłaściwa.
Obowiązku zamawiającego i przyjmującego zamówienie
Jeśli chodzi o obowiązki stron to przyjmujący zamówienie jest zobowiązany do wykonania dzieła w sposób prawidłowy oraz w oznaczonym w umowie terminie. (jeśli jednak termin nie został wskazany ani w umowie, ani nie wynika z cech dzieła, to zgodnie z ogólną zasadą przewidzianą w art. 455 Kodeksu cywilnego – świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania). Zamawiający ma z kolei obowiązek uiścić odpowiednie wynagrodzenia za otrzymane dzieło.
Warto wspomnieć o tym, że osoba, która przyjmuje zamówienie nie musi osobiście wykonać dzieła przewidzianego w umowie. Można natomiast taki obowiązek zawrzeć w umowie (w szczególnych sytuacjach wynika to też z okoliczności). Co ważne za działania tych osób, które wykonują dzieło odpowiedzialność ponosi przyjmujący zamówienie na zasadach ogólnych. Mówi o tym art. 474 KC. Z racji tego, że sposób wykonania dzieła formułuje umowa, przyjmujący nie ma obowiązku stosować się do wskazówek zamawiającego. Może się do nich zastosować, ale na ryzyko zamawiającego. Wcześniej jednak musi go uprzedzić o niebezpieczeństwie zniszczenia lub uszkodzenia dzieła wskutek działania zgodnie z jego wskazówkami
Zamawiający może kontrolować wykonanie dzieła co do terminowości prowadzonych spraw oraz prawidłowości (art. 635 i art. 636 KC). Jeśli chodzi o inne obowiązki to co do zasady przyjmujący zamówienie ma obowiązek dostarczyć materiały potrzebne do wykonania dzieła (obowiązek ten może też przyjąć zamawiający). Oprócz tego przyjmujący zamówienie jest zobowiązany użyć dostarczone materiały w sposób odpowiedni. Musi też przedstawić rachunek i zwrócić to czego nie zużył w trakcie pracy. Oczywiście ma też obowiązek sprawowania pieczy nad materiałem, który mu dostarczono, jak również zobowiązany jest wydać gotowe dzieło, a zamawiający je odebrać. Jednym z najważniejszych obowiązków jest naturalnie zapłata wynagrodzenia przez zamawiającego (nawet jeśli nie wykonano dzieła).
Gdy konieczne jest współdziałanie między zamawiającym a przyjmującym zamówienie, jednak zamawiający odmawia, to przyjmujący zamówienie ma prawo odstąpienia od umowy. Dodatkowo posiada uprawnienie do odszkodowania na zasadach ogólnych. Przysługuje mu też wynagrodzenie w przypadku, gdyby był gotów wykonać zamówienie, ale w wyniku braku współdziałania z zamawiającym nie mógł tego zrobić. Co ważne, zamawiający może w takim przypadku odliczyć sobie to co przyjmujący zamówienie zaoszczędził z racji tego, że nie wykonał dzieła. Ustawodawca uwzględnił również odpowiedzialność przyjmującego zamówienie za wady dzieła (fizyczne i prawne). Odpowiada na podstawie przepisów o rękojmi przy sprzedaży, ale z zastrzeżeniem regulacji z art. 638 KC.